Đọc "Luận Ngữ" (4)

論語

Luận Ngữ

里仁第四

Lý nhân đệ tứ

THỨ TƯ — LÝ NHÂN

『⒋１』子曰：“里仁为美。择不处仁，焉得知？”

Tử viết: "Lí nhân vi mĩ. Trạch bất xứ nhân, yền đắc tri?"

Khổng Tử nói: "Làng xóm có nhân tính là tốt đẹp. Chọn không phải chỗ có nhân tính, sao là hiểu biết được?"

『⒋２』子曰：“不仁者不可以久处约，不可以长处乐。仁者安仁，知者利仁。”

Tử viết: “Bất nhân giả bất khả dĩ cửu xử ước, bất khả dĩ trường xử lạc. Nhân giả an nhân, tri giả lợi nhân.”

Khổng Tử nói: "Người không có nhân tính không có khả năng ở lâu trong cảnh túng thiếu, không có khả năng ở lâu dài trong cảnh vui vẻ. Người có nhân tính làm yên nhân tính, người hiểu biết nâng cao nhân tính."

『⒋３』子曰：“唯仁者能好人，能恶人。”

Tử viết: “Duy nhân giả năng hiếu nhân, năng ố nhân.”

Khổng Tử nói: "Chỉ có người có nhân tính mới có khả năng thích người, mới có khả năng ghét người."

『⒋４』子曰：“苟志於仁矣，无恶也。”

Tử viết: “Cẩu chí ư nhân hĩ, vô ác dã.”

Khổng Tử nói: "Nếu quả thực chú tâm vào nhân tính, thì không ác được."

『⒋５』子曰：“富与贵，是人之所欲也；不以其道得之，不处也。”贫与贱，是人之恶也；不以其道得之，不去也。君子去仁，恶乎成名？君子无终食之间违仁，造次必於是，颠沛必於是。”

Tử viết: “Phú dữ quý, thị nhân chi sở dục dã; bất dĩ kì đạo đắc chi, bất xử dã. Bần dữ tiện, thị nhân chi ố dã; bất dĩ kì đạo đắc chi, bất khứ dã. Quân tử khứ nhân, ô hồ thành danh? Quân tử vô chung thực chi gian vi nhân, tạo thứ tất ư thị, điên phái tất ư thị.”

Khổng Tử nói: "Giàu cùng sang, thế thì người đều mong muốn vậy; không đúng đạo lý mà được, không ở vậy. Nghèo cùng hèn, thế thì người đều ghét vậy; không đúng đạo lý mà được, không bỏ vậy. Người quân tử mà bỏ mất nhân tính, làm sao xứng tên đây? Người quân tử trong bữa ăn cũng không lúc nào xa rời nhân tính, vội vã cũng phải như thế, khốn cùng cũng phải như thế."

『⒋６』子曰：“我未见好仁者，恶不仁者。好仁者，无以尚之;恶不仁者，其为仁矣，不使不仁者加乎其身。有能一日用其力於仁矣乎?我未见力不足者。蓋有之矣，我未之见也。”

Tử viết: “Ngã vị kiến hiếu nhân giả, ố bất nhân giả. Hiếu nhân giả, vô dĩ thượng chi; ố bất nhân giả, kì vi nhân hĩ, bất sử bất nhân giả gia hồ kì thân. Hữu năng nhất nhật dụng kì lực ư nhân hĩ hồ? Ngã vị kiến lực bất túc giả. Cái hữu chi hĩ, ngã vị chi kiến dã.”

Khổng Tử nói: "Ta chưa thấy người thích nhân tính, người ghét không nhân tính. Người thích nhân tính, thì không gì hơn rồi; người ghét không nhân tính, mà làm việc có nhân tính, thì không khiến người không có nhân tính vướng thêm vào mình. Có ai có khả năng cả ngày dùng sức làm việc có nhân tính không nhỉ? Ta chưa thấy người không đủ sức. Hoặc giả có, mà ta vẫn chưa gặp vậy."

『⒋７』子曰：“人之过也，各於其党。观过，斯知仁矣。”

Tử viết: “Nhân chi quá dã, các ư kì đảng. Quan quá, tư tri nhân hĩ.”

Khổng Tử nói: "Lỗi lầm của người vậy, đều theo từng loại. Xem xét lỗi lầm, thì biết nhân tính nhỉ."

『⒋８』子曰：“朝闻道，夕死可矣。”

Tử viết: “Triêu văn đạo, tịch tử khả hĩ.”

Khổng Tử nói: "Sáng nghe đạo lý, tối chết cũng được nhỉ."

『⒋９』子曰：“士志於道，而耻恶衣恶食者，未足与议也。”

Tử viết: “Sĩ chí ư đạo, nhi sỉ ác y ác thực giả, vị túc dữ nghị dã.”

Khổng Tử nói: "Người trí thức chú tâm vào đạo lý, mà lại là người ngượng vì ăn uống tồi vì quần áo xấu, thì không đủ để cùng bàn chuyện hay dở vậy."

『⒋１０』子曰：“君子之於天下也，无適也，无莫也，义之於比。”

Tử viết: “Quân tử chi ư thiên hạ dã, vô thích dã, vô mạc dã, nghĩa chi ư tỉ.”

Khổng Tử nói: "Người quân tử ở trong thiên hạ, không nhất nhất phải làm gì vậy, không nhất nhất phải không làm gì vậy, lựa chọn theo lẽ phải."

『⒋１１』子曰：“君子怀德，小人怀土；君子怀刑，小人怀惠。”

Tử viết: “Quân tử hoài đức, tiểu nhân hoài thổ; quân tử hoài hình, tiểu nhân hoài huệ.”

Khổng Tử nói: "Người quân tử lo nghĩ về điều tốt, kẻ tiểu nhân lo nghĩ về điền sản; người quân tử lo nghĩ về khuôn phép, kẻ tiểu nhân lo nghĩ về ơn huệ."

『⒋１２』子曰：“放於利而行，多怨。”

Tử viết: “Phỏng ư lợi nhi hành, đa oán.”

Khổng Tử nói: "Theo cái có lợi mà làm, nhiều oán giận."

『⒋１３』子曰：“能以礼让为国乎,何有?不能以礼让为国，如礼何?”

Tử viết: “Năng dĩ lễ nhượng vi quốc hồ, hà hữu? Bất năng dĩ lễ nhượng vi quốc, như lễ hà?”

Khổng Tử nói: "Có thể lấy sự tuân thủ phép tắc để trị nước không nhỉ, có không? Không thể lấy sự tuân thủ phép tắc để trị nước, thì làm lễ gì được?"

『⒋１４』子曰：“不患无位，患所以立。不患莫己知，求为可知也。”

Tử viết: “Bất hoạn vô vị, hoạn sở dĩ lập. Bất hoạn mạc kỷ tri, cầu vi khả tri dã.”

Khổng Tử nói: "Chẳng lo không có vị trí, lo cái đáng để có vị trí. Chẳng lo không ai biết đến mình, mong làm cái có thể được biết đến vậy."

『⒋１５』子曰：“参乎！吾道一以贯之。”曾子曰：“唯。”子出，门人问曰：“何谓也？”曾子曰：“夫子之道，忠恕而已矣。”

Tử viết: “Sâm hồ! Ngô đạo nhất dĩ quán chi.” Tăng tử viết: “Dụy.” Tử xuất, môn nhân vấn viết: “Hà vị dã?” Tăng tử viết: “Phu Tử chi đạo, trung thứ nhi dĩ hĩ.”

Khổng Tử nói: "Anh Sâm à! Đường lối của ta có một bản chất xuyên suốt." Tăng Sâm nói: "Dạ." Khổng Tử ra, học trò hỏi rằng: "Là thế nào ạ?" Tăng Sâm nói: "Đường lối của thày, chỉ có dốc lòng làm bổn phận và rộng lượng mà thôi."

『⒋１６』子曰：“君子喻於义，小人喻於利。”

Tử viết: “Quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư lợi.”

Khổng Tử nói: "Người quân tử dễ hiểu được lẽ phải, kẻ tiểu nhân dễ hiểu được cái có lợi."

『⒋１７』子曰：“见贤思齐焉，见不贤而内自省也。”

Tử viết: “Kiến hiền tư tề yên, kiến bất hiền nhi nội tự tỉnh dã.”

Khổng Tử nói: "Gặp người có đạo đức và có tài muốn noi gương làm sao, gặp người bất tài vô đạo đức bèn tự xem xét lại mình vậy."

『⒋１８』子曰：“事父母几谏，谏志不从，又敬不违，劳而不怨。”

Tử viết: “Sự phụ mẫu ki gián, gián chí bất tòng, hựu kính bất vi, lao nhi bất oán.”

Khổng Tử nói: "Phụng dưỡng cha mẹ can gián nhỏ nhẹ, can gián mà không nghe theo, lại vẫn kính trọng không làm trái, khó nhọc mà không oán giận."

『⒋１９』子曰：“父母在，不远游，游必有方。”

Tử viết: “Phụ mẫu tại, bất viễn du, du tất hữu phương.”

Khổng Tử nói: "Cha mẹ còn, không đi xa, nếu đi thì phải có nơi có chỗ."

『⒋２０』子曰：“三年无改於父之道，可谓孝矣。”

Tử viết: “Tam niên vô cải ư phụ chi đạo, khả vị hiếu hĩ.”

Khổng Tử nói: "Ba năm không thay đổi đường lối của cha, có thể gọi là có hiếu vậy."

『⒋２１』子曰：“父母之年，不可不知也。一则以喜，一则以惧。”

Tử viết: “Phụ mẫu chi niên, bất khả bất tri dã. Nhất tắc dĩ hỉ, nhất tắc dĩ cụ.”

Khổng Tử nói: "Tuổi của cha mẹ, không thể không biết vậy. Một là để vui mừng, một là để lo sợ."

『⒋２２』子曰：“古者言之不出，耻躬之不逮也。”

Tử viết: “Cổ giả ngôn chi bất xuất, sỉ cung chi bất đãi dã.”

Khổng Tử nói: "Người xưa lời không nói ra, ngượng mình không theo kịp vậy."

『⒋２３』子曰：“以约失之者鲜矣。”

Tử viết: “Dĩ ước thất chi giả tiển hĩ.”

Khổng Tử nói: "Người biết tiết chế mà phạm lỗi ít lắm."

『⒋２４』子曰：“君子欲讷於言而敏於行。”

Tử viết: “Quân tử dục nột ư ngôn nhi mẫn ư hành.”

Khổng Tử nói: "Người quân tử mong chậm chạp trong lời nói mà nhanh nhẹn trong việc làm."

『⒋２５』子曰：“德不孤，必有邻。”

Tử viết: “Đức bất cô, tất hữu lân.”

Khổng Tử nói: "Cái tốt không đơn độc, thể nào cũng có những sự gần gũi."