Động cơ vĩnh cửu (10)

Ở anh Tuấn, còn có một điểm “không giống” nữa.

Cũng tương tự như chuyện “Mặc dù — Nhưng” kia, cũng với một chút ngạc nhiên lúc đầu, rồi sau đó là một phản xạ thống kê, tôi cũng nhận ra một nhu cầu lớn dẫn tới một biểu hiện rất chung ở những người đồng quê hương với tôi: đấy là mọi người rất thích kể lể về mình.

Có một chị đã mê mải ngồi kể cho tôi nghe suốt cả một buổi tối — phải đến ba, bốn tiếng — về thằng bé con trai chị: một cậu bé đẹp trai, và ở mọi nơi vào mọi lúc luôn luôn thể hiện ra toàn những sự thông minh đĩnh ngộ, dễ thương, thừa hưởng được tất cả các đặc điểm ưu tú của bố mẹ, thừa hưởng được tất cả những công năng di truyền tốt đẹp nhất của cả hai bên nội ngoại... Chị kể say sưa đến nỗi vào lúc tôi, dưới bộ dạng chăm chú, đang chuẩn bị đi vào một giấc ngủ chợp, — tôi đã kể về tâm pháp “ngủ” này, — trong trạng thái gà gà gật gật đã bắt đầu lơ mơ nghĩ là có ai đó đang kể về chính tôi, thì may là tôi đã bị “mất ngủ” ngay và lập tức nhận ra mình nhầm, vì chuyện bắt đầu đến đoạn “em nó rất có thiên tư về ngoại ngữ và văn học”, “nó đọc nhiều và rất hay trầm tư”, “chuyên ngữ hay chuyên văn, con đường nào sẽ hợp với thiên tư của nó hơn”...

Kỳ lạ là tôi còn gặp mấy chị nữa như thế.

Kỳ lạ nữa là tôi còn gặp cả mấy anh như thế.

Và còn kỳ lạ hơn nữa là Phi Long lại bảo tôi:

— Một phần rất lớn là vì Đạo Phật!

Thế này thì dường như quá lố! Tôi ranh mãnh nhìn y; y tươi cười nhìn lại, cả ánh mắt, cả nụ cười đều đường nét không chê vào đâu được, — giả dụ tôi mà là gái, không chừng tôi đến hiến thân ngay cho y, — nhưng đều nhạt nhẽo như báo cáo hội thảo. Không lẽ cả cái này y cũng đang nghiêm túc?..

— Các đệ tử hậu sinh kém cỏi của Đức Phật đã tự mình dựng lên một cái “ngã” to tướng để tìm cách dạy người ta “vô ngã”. Bình thường, có khi người ta đang hồn nhiên chân chất, để ý gì đến “ngã” đâu; nghe “Phật” dạy “vô ngã” một hồi, tự nhiên ở trong đầu thấy lù lù một cái “ngã” to tổ bố. Chú còn nhớ chuyện “ở đây bán cá tươi”?

— ...

— Vào nhà thờ khác hẳn. Uy nghi bức người, Chúa Giê-xu đóng đinh câu-rút — xúc động và bi tráng... Thật là dễ “quên mình”.

— Công nhận, lần đầu, em gặp Nhật Linh phát, tình cờ đứng ngay cạnh, tự nhiên em cũng bị ngay một cảm giác uy nghi, xúc động và bi tráng lấn át đến mức... đúng là “quên mình” thật... Không... ý em chỉ là... tác động của ngoại cảnh.

Nếu nói về âm nhạc chẳng hạn, đầu tiên sẽ là cảm thán: “Ôi bản nhạc mới dễ thương làm sao!”, “Tuyệt vời quá!”, “Dễ chịu thật!”, “Xúc động ghê!”... Rồi liền ngay sau đó, ai đó sẽ bắt đầu chuyển ngay chủ đề bản nhạc sang thành chủ đề hành trang âm nhạc oanh liệt và sành điệu của chính mình: “Hồi ấy bố mua cho mình một cái đàn pi-a-nô, đúng lúc mình đang cặm cụi tập đúng bài này nhá, thì... World Cup. Chính ra hồi đấy mà không có World Cup...” Những người khác không lẽ — kể cả là không có pi-a-nô — lại kém oanh liệt và sành điệu hơn? Thế là sẽ bắt đầu thi nhau nói về mình.

Nhộn nhất là đến lúc khái niệm “Quan hệ công chúng” bắt đầu hay được nhắc đến, thì người quê tôi với tố chất học gạo siêu quần và hiểu biết bập bõm cà cộ — cũng giống như với nhiều khái niệm, nhất là khái niệm “mốt”, khác — về khái niệm này, thấy nó có vẻ “có lợi” quá, bèn hào hứng rủ nhau thành từng nhóm, to có, nhỏ có, theo quan hệ thường nhật có, theo quan hệ xã hội có, theo quan hệ ngành nghề có, mê say biến ngay nó thành một trò bốc thơm tương đối lố bịch.

Hiệu ứng bốc thơm này phần nào cũng theo một cơ chế gần giống như say rượu. Và lúc bắt đầu nghiện, thì nó lan dần sang các hoạt động khác, thành một kiểu hành vi chung. Một trong những đặc điểm cần phải lưu ý nhất của say rượu là trong trạng thái đó khả năng đề phòng bất trắc của người ta giảm. Lúc đang hưng phấn mải bốc thơm, mải hò, mải hô... thì khả năng đề phòng bất trắc của người ta cũng giảm. Và hậu quả, giữa thanh thiên bạch nhật, chữ to, ở địa điểm công cộng, thậm chí ở chỗ ngàn năm văn hiến, thậm chí nhân những dịp hết sức nghiêm túc:

“Hội thi gói, nấu bánh trưng, giã bánh giày”

“Well come to asean vietnam”

“Chào mừng ngày giải phóng thủ đô 30-4”

“Giải phóng miền nam thống nhất đất nớc”

Hò, hô, bốc thơm đang dần dần trở thành một kiểu kỹ năng độc lập, độc lập với những thuộc tính vốn dĩ phải liên quan đến nó. Khi kỹ năng là độc lập, người ta có thể làm biểu ngữ mà không cần quan tâm đến nội dung; miễn là được nghiệm thu và thanh toán. Khi kỹ năng là độc lập, người ta có thể công khai lên báo ca ngợi bệnh điên — điên theo quan điểm y khoa — là một năng lực thuộc loại tài năng thiên phú, và cảm thấy như vậy hoàn toàn bình thường; miễn là người ta thấy có lợi cho mình nếu ca ngợi bệnh điên như vậy.

Ngọng, và háo hức hát ka-ra-ô-kê công suất lớn; hệ thống quy trình công việc rườm rà, rối rắm, nhiều chỗ chồng chéo, bất hợp lý, quan liêu, và háo hức tin học hóa. — Những tổ hợp kiểu như vậy luôn rất dễ trở thành gây cười, và cười như vậy thường không phải cười vui.

Lần sau, tôi đến để bắt đầu “chuyển giao công nghệ” cho anh Tuấn, lúc hai anh em tôi đang nghiên cứu khoa học mê say thì chị vào. Chỉ mới cảm thấy chị ở đầu khóe mắt, tôi đã nôn nao toàn thể châu thân y như say sóng; tôi phải kín đáo lấy tay phải bấm rất mạnh vào huyệt Hợp Cốc ở tay trái để tự cứu “tỉnh” và để cho cảm giác đau sẽ đánh lạc hướng sự chú ý của mình. Chị vào, hình như mỉm cười vui lắm, âu yếm nhìn hai anh em tôi ăn no tắm mát đang rủ nhau học hành, rồi chị đến bên chiếc bàn nhỏ kê ở bên khung cửa sổ mở nhìn ra vườn, đặt lên đó một lọ hoa nho nhỏ.

Ba bông hoa hồng nhỏ nhưng mập mạp bụ bẫm với những chiếc lá to khỏe mạnh xanh thẫm, bóng lên, dày dặn phưỡn căng như lá chè già; màu những cánh hoa đỏ nhưng không thắm mà tươi hơn hớn nên có cảm giác như chúng đã bị hái đúng vào giữa lúc đang cùng rủ nhau chuyển dở sang màu cá hồi. Chúng được cắm trong chiếc lọ thẳng nhỏ xinh xinh cao khoảng hai phần ba gang tay, tròn thẳng mảnh mai, chỉ hơi thót dần rất chậm từ dưới lên, đến khoảng ba phần tư chiều cao thì lại mở dần ra, tất nhiên phải nhanh hơn, đến miệng cũng rộng bằng đáy; bên ngoài lọ phủ men sứ dày dặn, màu trắng đục chất phác, khoảng hơn nửa lọ một chút về phía dưới sát tới đáy có họa tiết vẽ những ngôi nhà phố cổ phần giống phố Phái phần như tranh trẻ con vẽ, tường màu hồng nhạt với những mái ngói lợp bụ bụ, vẹo vẹo nhấp nhô. Ba bông hồng, cao khác nhau, càng lên trên càng nhỏ hơn, bông trên cùng, giống như một cái nụ to, cao hơn gấp đôi chiều cao chiếc lọ một tí.

Hình như chị ăn mặc khác hôm trước ở ngoài vườn, và hình như chị có điểm trang; có lẽ thế, và tôi chỉ cảm thấy thế, bằng khóe mắt, bằng khóe mũi... thôi, chứ suốt lúc chị còn ở đấy, tôi thật sự đã không nhìn thẳng vào chị một lần nào.

Lọ hoa với những bông hoa mới như cũ đã đều đặn xuất hiện theo cùng một cách như vậy suốt những ngày “chuyển giao công nghệ” của tôi. Dần dà, huyệt Hợp Cốc đã bớt đau, và tôi đã có thể muốn nhìn ai thì nhìn, và nói chuyện thoải mái vui vẻ với tất cả mọi người, và đang có một cảm giác rất phấn khởi vì chuyện đó.

Cho tới một hôm.

Tình huống ấy đơn giản nhất, nhưng kỳ lạ là tôi chưa bao giờ nghĩ đến.

(Còn tiếp)