Đọc "Luận Ngữ" (2)

論語

Luận Ngữ

为政第二

Vi chánh đệ nhị

THỨ HAI — VI CHÁNH

『⒉１』子曰：“为政以德，譬如北辰居其所而众星共之。”

Tử viết:“Vi chánh dĩ đức, thí như bắc thần cư kì sở nhi chúng tinh cung chi.”

Khổng Tử nói: "Làm chính trị lấy điều tốt làm trọng, ví như sao Bắc Đẩu ở một chỗ mà muôn sao cung kính."

『⒉２』子曰：“诗三百，一言以蔽之，曰：‘思无邪’。”

Tử viết:“Thi tam bách, nhất ngôn dĩ tế chi, viết: ‘Tư vô tà’.”

Khổng Tử nói: "Kinh Thi ba trăm bài, một lời có thể khái quát hết được, là: 'Suy nghĩ không lệch lạc'."

『⒉３』子曰：“道之以政，齐之以刑，民免而无耻；道之以德，齐之以礼，有耻且格。”

Tử viết:“Đạo chi dĩ chánh, tề chi dĩ hình, dân miễn nhi vô sỉ; đạo chi dĩ đức, tề chi dĩ lễ, hữu sỉ thả cách.”

Khổng Tử nói: "Cai trị dùng chính trị, chỉnh đốn dùng hình phạt, dân thoát tội mà không biết hổ thẹn; cai trị dùng điều tốt, chỉnh đốn dùng phép tắc, biết hổ thẹn lại vào khuôn phép."

『⒉４』子曰：“吾十有五而志于学，三十而立，四十而不惑，五十而知天命，六十而耳顺，七十而从心所欲，不逾矩。”

Tử viết:“Ngô thập hữu ngũ nhi chí ư học, tam thập nhi lập, tứ thập nhi bất hoặc, ngũ thập nhi tri thiên mệnh, lục thập nhi nhĩ thuận, thất thập nhi tòng tâm sở dục, bất du củ.”

Khổng Tử nói: "Ta được mười lăm tuổi thì chú tâm vào việc học, ba mươi thì đúng đắn, bốn mươi thì không còn nghi hoặc, năm mươi thì biết được quy luật trời vận hành sự vật, sáu mươi thì tai nghe thông suốt, bảy mươi thì theo lòng mình muốn, mà chẳng vượt khỏi khuôn phép."

『⒉５』孟懿子问孝。子曰：“无违。”

樊迟御，子告之曰：“孟孙问孝於我，我对曰，无违”

樊迟曰：“何谓也？”

子曰：“生，事之以礼；死，葬之以礼，祭之以礼。”

Mạnh Ý Tử vấn hiếu. Tử viết: “Vô vi.”

Phàn Trì ngự, Tử cáo chi viết: “Mạnh Tôn vấn hiếu ư ngã, ngã đối viết, vô vi”

Phàn Trì nói: “Hà vị dã?"

Tử viết: “Sinh, sự chi dĩ lễ; tử, táng chi dĩ lễ, tế chi dĩ lễ.”

Mạnh Ý Tử hỏi về đạo hiếu. Khổng Tử nói: "Không làm trái."

Phàn Trì đánh xe, Khổng Tử bảo rằng: "Mạnh Tôn hỏi ta về đạo hiếu, ta trả lời, không làm trái"

Phàn Trì nói: "Là thế nào vậy?"

Khổng Tử nói: "Sống, phụng dưỡng theo phép tắc; chết, chôn cất theo phép tắc, thờ cúng theo phép tắc."

『⒉６』孟武伯问孝。子曰：“父母唯其疾之忧。”

Mạnh Vũ Bá vấn hiếu. Tử viết: “Phụ mẫu duy kì tật chi ưu.”

Mạnh Vũ Bá hỏi về đạo hiếu. Khổng Tử nói: "Cha mẹ chỉ mỗi chuyện ốm đau là phải lo."

『⒉７』子游问孝。子曰：“今之孝者，是谓能养。至於犬马，皆能有养；不敬，何以别乎。”

Tử Du vấn hiếu. Tử viết: “Kim chi hiếu giả, thị vị năng dưỡng. Chí ư khuyển mã, giai năng hữu dưỡng; bất kính, hà dĩ biệt hồ.”

Tử Du hỏi về đạo hiếu. Khổng Tử nói: "Hiếu thảo bây giờ, tức là nuôi được cha mẹ. Đến như chó ngựa, đều nuôi được cả; bất kính, thì lấy gì để phân biệt ru."

『⒉８』子夏问孝。子曰：“色难。有事，弟子服其劳；有酒食，先生馔，曾是以为孝乎？”

Tử Hạ vấn hiếu. Tử viết: “Sắc nan. Hữu sự, đệ tử phục kì lao; hữu tửu thực, tiên sinh soạn, tằng thị dĩ vi hiếu hồ?”

Tử Hạ hỏi về đạo hiếu. Khổng Tử nói: "Sắc mặt là khó. Có việc, con em làm việc vất vả; có rượu và đồ ăn, người trên xơi, bèn lấy thế làm hiếu à?"

『⒉９』子曰：“吾与回言终日，不违，如愚。退而省其私，亦足以发，回也不愚。”

Tử viết: “Ngô dữ Hồi ngôn chung nhật, bất vi, như ngu. Thoái nhi tỉnh kì tư, diệc túc dĩ phát, Hồi dã bất ngu.”

Khổng Tử nói: "Ta cùng trò Hồi nói chuyện cả ngày, không phản biện, như người ngu. Nhún nhường mà tự xem xét riêng, cũng đủ để tấn tới, trò Hồi đâu có ngu."

『⒉１０』子曰：“视其所以，观其所由，察其所安。人焉廋哉？人焉廋哉？”

Tử viết: “Thị kì sở dĩ, quan kì sở do, sát kì sở an. Nhân yên sưu tai? Nhân yên sưu tai?”

Khổng Tử nói: "Nhìn kỹ việc làm của người, xem xét nguyên do của người, giám sát sự yên lòng của người. Người làm sao dấu diếm được đây? Người làm sao dấu diếm được đây?

『⒉１１』子曰：“温故而知新，可以为师矣。”

Tử viết: “Ôn cố nhi tri tân, khả dĩ vi sư hĩ.”

Khổng Tử nói: "Ôn lại cái cũ mà biết cái mới, có thể làm thày vậy."

『⒉１２』子曰：“君子不器。”

Tử viết: “Quân tử bất khí.”

Khổng Tử nói: "Người quân tử chẳng phải đồ dùng."

『⒉１３』子贡问君子。子曰：“先行其言而后从之。”

Tử Cống vấn quân tử. Tử viết: “Tiên hành kì ngôn nhi hậu tòng chi.”

Tử Cống hỏi về quân tử. Khổng Tử nói: "Trước làm điều mình nói rồi sau hẵng nói."

『⒉１４』子曰：“君子周而不比，小人比而不周。”

Tử viết: “Quân tử chu nhi bất tỉ, tiểu nhân tỉ nhi bất chu.”

Khổng Tử nói: "Người quân tử rộng lượng mà không bè phái, kẻ tiểu nhân bè phái mà không rộng lượng."

『⒉１５』子曰：“学而不思则罔，思而不学则殆。”

Tử viết: “Học nhi bất tư tắc võng, tư nhi bất học tắc đãi.”

Khổng Tử nói: "Học mà không suy nghĩ thì lúng túng, suy nghĩ mà không học thì nguy hiểm."

『⒉１６』子曰：“攻乎异端，斯害也己。”

Tử viết: “Công hồ dị đoan, tư hại dã dĩ.”

Khổng Tử viết: "Làm điều quái lạ, thì có hại thôi."

『⒉１７』子曰：“由！诲女知之乎！知之为知之，不知为不知，是知也。”

Tử viết: “Do! Hối nhữ tri chi hồ! Tri chi vi tri chi, bất tri vi bất tri, thị tri dã.”

Khổng Tử viết: "Do! Phải dạy anh về sự biết ru! Biết thì làm là biết, không biết thì làm là không biết, thế là biết vậy."

『⒉１８』子张学干禄。子曰：“多闻阙疑，慎言其余，则寡尤。多见阙殆，慎行其余，则寡悔。言寡尤，行寡悔，禄在其中矣。”

Tử Trương học can lộc. Tử viết: “Đa văn khuyết nghi, thận ngôn kì dư, tắc quả vưu. Đa kiến khuyết đãi, thận hành kì dư, tắc quả hối. Ngôn quả vưu, hành quả hối, lộc tại kì trung hĩ.”

Tử Trương học cầu bổng lộc. Khổng Tử nói: "Nghe nhiều, nghi ngờ thì bỏ trống, nói những thứ còn lại cẩn thận, thì ít bị lỗi. Thấy nhiều, sợ thì bỏ trống, làm những thứ còn lại cẩn thận, thì ít phải hối hận. Nói ít bị lỗi, làm ít phải hối hận, bổng lộc ở trong đó vậy."

『⒉１９』哀公闻曰：“何为则民服？”

孔子对曰：“举直错诸枉，则民服；举枉错诸直，则民不服。”

Ai Công vấn viết: “Hà vi tắc dân phục?"

Khổng Tử đối viết: "Cử trực thố chư uổng, tắc dân phục; cử uổng thố chư trực, tắc dân bất phục.”

Ai Công hỏi rằng: "Làm sao để dân phục tùng?"

Khổng Tử trả lời rằng: "Tiến cử người ngay thẳng bỏ những người lươn lẹo, thì dân phục tùng; tiến cử người lươn lẹo bỏ những người ngay thẳng, thì dân không phục tùng."

『⒉２０』季康子问：“使民敬、忠以勤，如之何？”

子曰：“临之以庄，则敬；孝慈，则忠；举善而教不能，则勤。”

Quý Khang Tử vấn: “Sử dân kính, trung dĩ cần, như chi hà?"

Tử viết: "Lâm chi dĩ trang, tắc kính; hiếu từ, tắc trung; cử thiện nhi giáo bất năng, tắc cần.”

Quý Khang Tử hỏi: "Khiến cho dân kính trọng, hết lòng làm bổn phận lấy sự chăm chỉ làm trọng, làm như thế nào?"

Khổng Tử nói: "Trên mà trang nghiêm, thì dân kính trọng; hiếu thảo với cha mẹ, yêu thương con cái, thì dân hết lòng làm bổn phận; tiến cử người giỏi mà dạy dỗ người bất tài, thì dân chăm chỉ."

『⒉２１』或谓孔子曰：“子奚不为政？”

子曰：“书云：‘孝乎惟孝，友于兄弟，施於有政。’是亦为政，奚其为为政？”

Hoặc vị Khổng Tử viết: “Tử hề bất vi chánh?"

Tử viết: "Thư vân: ‘Hiếu hồ duy hiếu, hữu ư huynh đệ, thi ư hữu chánh.’ Thị diệc vi chánh, hề kì vi vi chánh?"

Có người bảo Khổng Tử rằng: "Khổng Tử sao không ra làm chính trị?"

Khổng Tử nói: "Kinh Thư nói rằng: 'Hiếu thảo ư chỉ có hiếu thảo, hòa thuận với anh em, làm việc một cách có nền nếp' Thế cũng là làm chính trị, sao cứ phải ra làm chính trị thì mới là làm chính trị?"

『⒉２２』子曰：“人而无信，不知其可也。大车无輗，小车无軏，其何以行之哉？”

Tử viết: “Nhân nhi vô tín, bất tri kì khả dã. Đại xa vô nghê, tiểu xa vô nguyệt, kì hà dĩ hành chi tai?"

Khổng Tử nói: "Người mà không đáng tin cậy, không biết khá vậy. Xe lớn không có ách lớn, xe nhỏ không có ách nhỏ, làm sao dùng để đi đây?"

『⒉２３』子张问：“十世可知也？”

子曰：“殷因於夏礼，所损益，可知也；周因於殷礼，所损益，可知也。其或继周者，虽百世，可知也。”

Tử Trương vấn: "Thập thế khả tri dã?"

Tử viết: "Ân nhân ư Hạ lễ, sở tổn ích, khả tri dã; Chu nhân ư Ân lễ, sở tổn ích, khả tri dã. Kì hoặc kế Chu giả, tuy bách thế, khả tri dã."

Tử Trương hỏi: "Sau mười triều đại có thể biết được không?"

Khổng Tử nói: "Nhà Ân dựa theo phép tắc của nhà Hạ, nếu bớt thêm, có thể biết được vậy; nhà Chu dựa theo phép tắc của nhà Ân, nếu bớt thêm, có thể biết được vậy. Ai đó tiếp theo nhà Chu, dù trăm triều đại, có thể biết được vậy."

『⒉２４』子曰：“非其鬼而祭之，谄也。见义不为，无勇也。”

Tử viết: “Phi kì quỷ nhi tế chi, siểm dã. Kiến nghĩa bất vi, vô dũng dã.”

Khổng Tử nói: "Chẳng phải ma quỷ mà cúng tế, là nịnh bợ vậy. Thấy việc giúp người mà không làm, thì không phải là người mạnh vậy."