Trê-khốp với cỗ máy thời gian

Nếu giả như chiếc đồng hồ là tâm hồn ông thì Trê-khốp là người thợ chữa đồng hồ. Bởi chỉ người làm công việc ấy mới biết rành rõ bộ máy của chiếc đồng hồ, phân biệt được mỗi một bộ phận và cái bánh răng cưa của nó làm việc ra sao.

 

TRÊ-KHỐP  VỚI CỖ MÁY THỜI GIAN

( Bài của báo EL PAIS- Tây Ban Nha)

Trê-khốp luôn luôn đột nhập vào bên  trong của các sự kiện để kể cho chúng ta nghe về hoạt động của bộ máy kia và điều gì đang diễn ra với một vật thể rồi một lần cũng phải chết, vì vậy chừng nào còn sống thì phải làm gì đây để lấp đầy khoảng trống rỗng của thời gian.Nhà xuất bản Paginas de Espuma hiện đang bắt tay vào việc cho ra mắt độc giả, với sự biên tập của nhà nghiên cứu văn học Paul Viejo, toàn tập truyện ngắn của Trê-khốp chia ra làm 4 tập, mỗi tập 1,2 ngàn trang. Tập đầu gồm 240 truyện  thuộc giai đoạn sáng tác đầu tiên của ông.

Trê-khốp không chỉ là nhà văn mà còn là bác sỹ, và ông đã sử dụng sự hiểu biết về mặt y học của mình để miêu tả các tác phẩm của ông. Ông sinh năm 1860 tại Taganrog, cho công bố truyện ngắn đầu tiên của mình lúc ông 20 tuổi. Từ thời điểm đó ông viết văn cho tới khi nhắm mắt. Ông mất vì bệnh phổi vào năm 1904 tại thành phố Badenveiler. Toàn bộ truyện ngắn và truyện hài ông viết cho tới năm 1882 đều được công bố dưới bút danh. Chỉ từ năm 1883 nhà văn mới bắt đầu ghi tên thật của mình. Tác phẩm đầu của ông mang tựa đề “Những chuyện kể của Melpomena” xuất bản vào năm 1884. Trong truyện vừa “Ba bông hoa vàng” đề cập tới những ngày cuối đời của nhà văn Nga- Raimond Karver, bày tỏ những ý kiến của chính nhà văn sau chuyến thăm Tolstoi.Bởi vì Trê-khốp không được “mắt thấy tai nghe” nên nhà văn buộc phải miêu tả các nhân vật của ông “ yêu, lấy vợ, sinh con và chết. Và cả trò chuyện với nhau như thế nào”.

Trong công việc chuẩn bị xuất bản toàn tập truyện ngắn của Trê-khốp, Paul Viejo coi nhiệm vụ chủ yếu của mình là truyền cho bạn đọc Tây Ban Nha khả năng theo dõi một cách trình tự thời gian tiểu sử sáng tác của Trê-khốp. “Cuối cùng thì bạn có thể quan sát sự thay đổi trong sáng tác của nhà văn; sự chuyển dịch của một tác giả có danh tiếng mà những tác phẩm nổi tiếng của ông gợi lên sự khâm phục ở chúng ta. Vâng, trong bộ tuyển có những truyện trước đó chưa từng được công bố, đặc biệt là những tác phẩm được ông viết ra ở buổi đầu sáng tác của mình”, nhà nghiên cứu văn học Paul Viejo giải thích.

Theo lời người biên tập, gần 60 truyện ngắn hầu như trước đây chưa bao giờ được dịch qua tiếng Tây Ban nha. Cũng có thể con số ấy lên tới 90, bởi rất khó tin ai đã dịch một trong những truyện ngắn mà Trê-khốp gửi cho tạp chí. Bởi vào thời kỳ đó Trê-khốp buộc phải viết mỗi truyện theo yêu cầu của nhà xuất bản với dung lượng chỉ 15 dòng. Vậy sẽ chuyển ngữ ra sao đây? “Nhiều tác phẩm của nhà văn được dịch qua tiếng Tây Ban Nha, thay vì đặt hàng một bản dịch mới gần 650 truyện để đưa vào 4 tập, chúng tôi quyết định đồng thời sẽ kể về lịch sử việc dịch Trê-khốp sang tiếng Tây Ban Nha. Kể về những phiên bản dịch đầu tiên giới thiệu Trê-khốp với rộng rãi bạn đọc, kể về những người tiếp nối sau này và những ai bắt tay vào công việc ấy mới đây, trong số này có tôi”, nhà nghiên cứu văn học Paul Viejo nói.  

Vốn là người có tài kể chuyện Trê-khốp biết thể hiện trong những biến động tâm lý không đơn giản mà con người sa vào, miêu tả một cách chi tiết những khoảnh khắc, những tai họa lớn hoặc nhỏ, những niềm vui và sự mãn nguyện của họ. Ông sống ở Moskva, do gia đình gặp khó khăn về tiền bạc, Trê-khốp đã quyết định để một số truyện ngắn của mình được công bố trên các trang tạp chí vào thời đó. Công việc chính của ông vẫn là nghề y, nhưng những khoản nhuận bút còm cõi ông nhận được từ việc cho đăng các truyện ngắn cũng góp một phần tháo gỡ những khó khăn của gia đình. Và đây, cuối cùng tạp chí “Con chuồn chuồn” đã quyết định in một trong những vở kịch của ông. Tập một bắt đầu với truyện “Bức thư gửi một ông láng giềng có học”. Truyện kể về một hạ sỹ quan đã nghỉ hưu kiêu ngaọ, thiếu lịch sự  đã quyết định viết cho một nhà thông thái  ở không cách xa ông hạ sỹ : “Nếu giả như một người - anh ta viết - xuất thân từ loài khỉ ngu dốt và bất lịch sự thì con người ấy nhất định có đuôi và có giọng nói hoang dã”.   

Súc tích, yếu tố hài hước và sự thiếu vắng những nguyên cớ cụ thể đã trở thành nguyên nhân để cơ quan kiểm duyệt gây lôi thôi. Nếu Trê-khốp vẫn giữ nguyên những yếu tố kể trên trong cách kể thì ông phải nhận một khoản nhuận bút không lớn. Nhưng ông không thay đổi cách hành xử của mình. Những truyện ngắn đầu tiên của ông thấm đượm tinh thần bất phục tùng, diễu cợt và châm chích. Ông kể lại việc học hành của các học sinh trung học, sự sôi réo của những khát vọng, đả kích những thông báo của thời ký đó, gợi cho người đọc lưu tâm tới  những suy nghĩ trống rỗng của các phần tử dân chủ lập hiến, bàn bạc trao đổi về cuộc sống với sự trợ giúp của những câu hỏi và lời đáp.

Ngay từ buổi đầu, những nhân vật như vậy đã được nhà văn dựng nên với những nét phác vẽ một cách xác thực, với sự trợ giúp chỉ một phần của trí tưởng tượng để sau đó xuyên qua tiếng cười dần dần bắt đầu làm lộ một nỗi buồn tinh tế.

Vào năm 1882, nhà văn muốn cho ra mắt đọc giả một tác phẩm chọn lọc những truyện ngắn hay nhất của mình với tên gọi là ‘ Sự tinh nghịch “. Nhưng cuốn sách này không bao giờ tới được tay bạn đọc.Cái tên gọi rất thú vị ấy đã phản ánh đúng tinh thần sáng tác của nhà văn ở giai đoạn này. Nhưng với thời gian, trong các tác phẩm của ông ngày càng nổi lên mô típ về nỗi đau, sự buồn chán, mối đồng cảm. Trong truyện vừa “Những bông hoa muộn màng” được viết cũng vào năm này có thể cảm nhận được bàn tay vững vàng của một thiên tài. Đó là câu chuyện về sự sa sút của một gia đình công tước mà cuộc sống đã được xác lập thành đạt từ những người nông nô; về đứa con trai phóng đãng, về một cô con gái yêu đương đắm đuối, về một tình yêu thức tỉnh một cách quá muộn màng.

 

Những truyện ngắn thuở ban đầu của nhà văn được đưa vào tập một này giống như là lời khai mào cho bộ toàn tập những truyện ngắn sẽ ra mắt. Là người thợ sửa đồng hồ giỏi nghề, Trê-khốp với một độ chính xác lớn đã điều chỉnh bộ máy bên trong để các bộ phận của chiếc đồng hồ ấy phản ứng tinh nhậy với tất cả những chấn động của thế giới xung quanh.

TÔ HOÀNG

(chọn dịch theo bản tiếng Nga)

(Bài viết của tác giả Unknown)